Wspólność małżeńska to bez wątpienia najczęściej występujący ustrój majątkowy. Większość małżeństw przyjmuje to, co proponuje Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy, czyli wspólność, nie tylko nie wprowadzając zupełnie innego porządku (np. rozdzielności), ale nie czyniąc także żadnych modyfikacji we wspólności ustawowej.

Dlatego warto poznać podstawowe pojęcia, którymi posługują się przepisy, opisujące wspólność. 

Podstawowe pojęcia

W ustrój wspólności ustawowej występują trzy masy majątkowe: majątek wspólny oraz dwa majątki osobiste każdego z małżonków.

Do majątków wspólnego i osobistych zaliczamy przedmioty majątkowe, czyli prawa majątkowe ( np. własność, wierzytelność), ale również inne składniki mające wartość majątkową. Jak w przypadku innych mas majątkowych także i w przypadku majątku wspólnego i osobistego można mówić o „aktywach”, które tworzą ten majątek.  I co bardzo ważne, zwłaszcza gdy chodzi o podział majątku wspólnego - długi do majątku nie wchodzą.      

Co zaliczamy do majątku wspólnego ?

Majątek wspólny stanowią przedmioty majątkowe, które zostały nabyte w czasie trwania wspólności przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, a jednocześnie nie podlegały włączeniu do majątku osobistego.

Do majątku wspólnego należą także dochody uzyskiwane przez małżonków. W tym pojęciu mieszczą się zarówno pobrane wynagrodzenie za pracę (świadczone na podstawie umowy o pracę), jak również dochody z każdej innej działalności zarobkowej obojga małżonków, np. działalności gospodarczej, umów cywilnoprawnych. Do wynagrodzenia za pracę zalicza się również premie i nagrody otrzymane z tytułu pełnienia obowiązków pracowniczych, a także świadczenia z funduszu socjalnego i wszelkie inne ekwiwalenty za wykonywaną pracę. Do majątku wspólnego wchodzą także pobrane emerytury i renty.

Natomiast nie należy do majątku wspólnego wierzytelność z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków, czyli to co jest należne, ale jeszcze nie zostało pobrane. Taka wierzytelność jest składnikiem majątku osobistego.

Majątkiem wspólnym są także dochody uzyskiwane z majątku wspólnego i z majątku osobistego każdego z małżonków, np. czynsz najmu uzyskiwany z mieszkania, ale również dywidenda z akcji.  

Do majątku wspólnego zalicza się także środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków, a także kwoty składek ewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

O wejściu w skład majątku wspólnego rozstrzyga chwila nabycia przedmiotu majątkowego. Jeżeli nabycie nastąpiło podczas trwania wspólności, to zasadą jest, że należy on do majątku wspólnego, chyba, że przepis art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zalicza go do majątku osobistego.

Co stanowić będzie majątek osobisty każdego z małżonków ?  

Odpowiedź po części nasuwa się sama – do majątku osobistego zaliczone zostaną takie przedmioty majątkowe, które zostały nabyte przez małżonka zanim powstała wspólność, czyli przede wszystkim przed zawarciem małżeństwa.  

O zaliczeniu do majątku osobistego może zdecydować także nabycie poprzez dziedziczenie, zapis lub darowiznę. To znaczy, że to co otrzymane zostało w spadku lub w drodze darowizny zaliczane jest do majątku osobistego spadkobiercy lub obdarowanego/obdarowanej. Wyjątkiem będzie jednak sytuacja, gdy spadkodawca albo darczyńca zdecyduje, że ma ono stanowić majątek wspólny małżonków. Jeśli zatem będąc w związku małżeńskim odziedziczysz nieruchomość,  a spadkodawca nic w kwestii wejścia do majątku wspólnego nie postanowił, oznaczać to będzie że nieruchomość jako majątek osobisty będzie wyłącznie Twoja, a nie Twoja i małżonka.  

Ponadto do majątku osobistego należą przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego czyli w drodze tzw. surogacji. Polega ona na tym, że ze środków uzyskanych za składniki majątku pierwotnie należące do majątku osobistego nabywane są inne przedmioty, które jak gdyby zastępują te pierwotne.

Do majątku osobistego zaliczone zostaną także prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom czyli prawa wspólników spółki cywilnej.  

W tej masie znajdą się również takie przedmioty majątkowe, które są związane z osobą jednego z małżonków, czyli :

- przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków, jak te, które służą realizacji pasji czy niezbędne z uwagi stan zdrowia;

- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, jak służebności osobiste;

- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;

- przedmioty uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia, jak nagrody naukowe czy za osiągnięcia sportowe;

-  prawa autorskie i pokrewne, własności przemysłowej lub inne praw twórcy.      

Jakie znaczenie ma przynależność  do majątku wspólnego lub osobistego ?

Ta kwestia nabiera znaczenia przede wszystkim, gdy trzeba dokonać podziału majątku, czyli najczęściej po rozwodzie. Wówczas bardzo istotne staje się to, co będzie dzielone, czyli skład  majątku wspólnego.  

Warto jednak wiedzieć, że przynależność do majątku wspólnego ma także znaczenie w zakresie  zarządzania nim.

Każdy z małżonków samodzielnie zarządza przedmiotami należącymi do jego majątku osobistego. 

W przypadku zarządu majątkiem wspólnym małżonkowie obowiązani są natomiast do współdziałania, co oznacza obowiązek udzielania nawzajem informacji o jego stanie, o wykonywaniu zarządu i zobowiązaniach obciążających majątek wspólny.   

Zasadniczo każdy z małżonków może sam zarządzać majątkiem wspólnym, lecz musi mieć na uwadze, że:

-  drugi małżonek może się sprzeciwić zamierzonej czynności, chyba że dotyczy to bieżących spraw życia codziennego lub zmierzających do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanych w ramach działalności zarobkowej;

- niektóre czynności wymagają zgody drugiego małżonka – dotyczy to istotnych czynności prawnych, które zostały wymienione w art. 37 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Jako ich przykłady można wymienić: darowiznę z majątku wspólnego (z wyjątkiem drobnych, zwyczajowo przyjętych), sprzedaż nieruchomości (np. działki gruntu),  jej kupno i obciążenie (hipoteką), sprzedaż przedsiębiorstwa.   

O ile małżonkowie nie osiągną porozumienia, to zakończenie sporu wynikłego na tle zarządzania majątkiem będzie musiało znaleźć finał w sądzie, który zamiast małżonka może udzielić zgody na dokonanie czynności.

Temat przynależności do majątku wspólnego versus osobistego jeszcze nie raz pojawi się na moim blogu, bo tym tle pojawia się bardzo wiele pytań i kontrowersji.