Chociaż możliwość zastosowania uzasadnienia wygłoszonego a następnie transkrybowanego (czyli spisanego z nagrania) istnieje już od 2014 roku, a doświadczeń procesowych mam niemało, dopiero teraz spotkałam się z takim uzasadnieniem w praktyce.

Na publikacji wyroku nie byłam, a jego treść poznałam z portalu informacyjnego sądu. Nie mogłam odsłuchać publikacji wyroku, bo z nieznanych mi przyczyn nagranie nie było zamieszczone na portalu informacyjnym sądu. Ponieważ wyrok był tylko częściowo zgodny ze stanowiskiem mojego mocodawcy, chciałam poznać jego motywy i w związku z tym złożyłam wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem. Muszę przyznać, że gdy po 2 tygodniach sąd doręczył mi odpis sentencji wyroku, płytę z nagraniem i transkrypcję uzasadnienia, byłam zaskoczona. Byłoby inaczej, gdybym wcześniej słyszała wyrok. Sąd ma bowiem obowiązek uprzedzenia o tym, że uzasadnienie będzie wygłoszone i utrwalone za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo dźwięk i obraz (art. 328 § 11). Dodatkowo zaskoczyła mnie objętość transkrypcji uzasadniania – była to tylko 1 strona. Nie było na niej żadnego podpisu, nie została oznaczona jako uzasadnienie wyroku z podaniem jego sygnatury i daty. U góry kartki znajdowała się adnotacja - „pocztątektekstu”. Wzbudziło to moje wątpliwości.

Muszę wyjaśnić, że z przepisu art. 328 § 2 k.p.c. wynikają takie same wymagania co do zawartości uzasadnienia, czyli wygłoszone nie powinno się niczym różnić od uzasadnienia pisemnego. Więcej wskazówek co do uzasadnienia wygłoszonego i transkrybowanego zawiera postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 2015 r. sygn. akt III CSK 237/15. Wskazano w nim, że uzasadnienie wygłoszone musi być zgodne z przyjętymi normami językowymi oraz odpowiadać podstawowym wymaganiom formalnym stawianym aktom urzędowym (sądowym).

Co więcej, także transkrypcja uzasadnienia wygłoszonego powinna spełniać wszystkie wymagania urzędowego dokumentu pisemnego, również w zakresie poprawności językowej oraz powszechnie przyjętych zasad typografii. Chodzi o format w szczególności akapity (wcięcia akapitowe), zwłaszcza nieodzowne w argumentacji akapity analityczne i tranzytywne. Te uwagi typograficzne mają zresztą charakter uniwersalny i dotyczą także uzasadnień sporządzanych "od początku" na piśmie. „W przeciwnym razie akt uzasadnienia - dokument transkrypcyjny - staje się nieczytelny albo bardzo trudno czytelny, niezrozumiały, a w niektórych wypadkach może narażać na uszczerbek powagę sądów i wymiaru sprawiedliwości”. Sąd Najwyższy dodał, że zna z urzędu przypadki transkrypcji uzasadnień wygłaszanych, w których występują ośmieszające przeinaczenia wyrazów, mylące niejasności znaczeniowe, istotne luki wyrazowe, a także frazy, a niejednokrotnie zdania lub dialogi pochodzące od osób trzecich, uczestników posiedzenia, których głos został nagrany w czasie wygłaszania uzasadnienia, a następnie transkrybowany i włączony do uzasadnienia.

Innymi słowy nie tylko uzasadnienie wygłoszone nie może być w niczym gorsze od uzasadnienia sporządzanego na piśmie, ale również jego transkrypcja nie może zostać sporządzona w sposób, który czyniłby to uzasadnienie nieczytelnym i niezrozumiałym czy naruszającym powagę sądu. Bo przecież - na co zwraca uwagę Sąd Najwyższy w przywołanym orzeczeniu – uzasadnienie wyroku pełni wiele ważnych funkcji - umożliwia kontrolę orzeczenia, jego interpretację i zrozumienie przez strony motywów rozstrzygnięcia.

Dyscyplinę łatwiej jest zachować pisząc. Nic więc dziwnego, że rzadko spotykamy się z uzasadnieniem wygłoszonym. W nielicznych tylko przypadkach dla wygłoszenia uzasadniania spełniającego wymagania stawiane przez przepisy wystarczyłyby tylko notatki. Skoro uzasadnienie musi zawierać wskazanie dowodów, na których oparł się sąd i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, to w sprawie, w której przeprowadzono chociażby dowody z przesłuchania kilku świadków,  trudno jest wygłosić bez wcześniejszego napisania treści, która ma zostać wygłoszona. A to przecież tylko część wymogów dotyczą zawartości uzasadnienia.        

W transkrypcji uzasadnienia, którą otrzymałam, znajduje się wskazanie dwóch kwot, w jakich powód wygrał sprawę, a pomiędzy nimi znajdują się „…”. Dlaczego ? W wygłoszonym uzasadnieniu przewodniczący początkowo wskazał jedną kwotę, a następnie drugą. Pierwsza była omyłkowa, tak wynika z matematycznego wyliczenia. Nie ma jednak w nagraniu niczego, co wskazuje, że pierwsza kwota była omyłkowa.Ten przykład wskazuje jak trudno jest zapewnić standardy, jakie stawia wygłoszonemu i transkrybowanemu uzasadnieniu Sąd Najwyższy w przywołanym postanowieniu. No chyba, że wcześniej się je napisze.