Od 07 stycznia 2024 r. rolnicy będą na gruncie umów traktowani jak konsumenci.

Oznacza to, że po tej dacie klauzule abuzywne, rozsławione głównie przez spory frankowe,  ale dobrze znane także z umów deweloperskich, mogą dotyczyć umów z rolnikami.   

Jeżeli kontrahent rolnika posługuje się wzorcem umowy, co przecież w branży AGRO jest standardem, to z początkiem nowego roku, niezależnie od tego jaką umowę zawiera, będzie musiał brać pod uwagę, że rolnikowi przysługuje na gruncie umowy taka sama ochrona jak konsumentowi.

W przypadku rolników ustawodawca poszedł dalej niż w przypadku JDG. Aby rolnik korzystał z ochrony jak konsument, nie będzie wymagane, aby z treści zawieranej umowy wynikało, że nie posiada ona dla niego charakteru zawodowego.

Oznacza to, że każda umowa zawierana przez przedsiębiorcę z rolnikiem potencjalnie może podlegać ochronie konsumenckiej. 

Jeśli więc kupujesz od rolnika, sprzedajesz mu nasiona czy środki ochrony roślin, a może wykonujesz na jego zlecenie badania, przeanalizuj umowę, którą stosujesz do umów zawieranych z rolnikami i przemyśl procedurę jej zawierania.

Skąd ta zmiana ?

Rozszerzenie ochrony konsumenckiej na rolników wynika z nowelizacji art. 385(5) kc dokonanej przez ustawę z dnia 14 kwietnia 2023 r. o konsumenckiej pożyczce lombardowej (Dz.U.2023.1285 z dnia 2023.07.06)

Znowelizowany przepis będzie od dnia 07 stycznia 2024 r. brzmiał następująco:

Art.  385 (5).  

§1.

Przepisy dotyczące konsumenta, zawarte w art. 385(1) - 385(3), stosuje się do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla niej charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

§ 2.
Przepisy dotyczące konsumenta, zawarte w art. 385(1) - 385(3), stosuje się do osoby fizycznej prowadzącej gospodarstwo rolne w rozumieniu art. 6 pkt 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2023 r. poz. 208, 337 i 641).

Co powinniście w związku z tą zmianą wiedzieć o klauzulach abuzywnych określanych w Kodeksie cywilnym jako niedozwolone postanowienia umowne?

Aby było łatwiej zrozumieć stan obowiązujący od 07 stycznia 2024 r. ,będę używała dalej określenia rolnik (choć przepisy używają określenia "konsument").

Przede wszystkim powinniście wiedzieć, kiedy wchodzi w grę uznanie postanowienia za niedozwolone.

Za takie może zostać uznane postanowienie umowy, które spełnia następujące kryteria:

1) nie zostało indywidualnie uzgodnione z rolnikiem, a jednocześnie

2) kształtuje prawa i obowiązki rolnika w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i także rażąco narusza jego interesy.  

Postanowienie nieuzgodnione indywidualnie to ?

To takie postanowienie, na którego treść rolnik nie miał rzeczywistego wpływu.

Przede wszystkim dotyczy to postanowień z wzorca umowy zaproponowanego rolnikowi przez przedsiębiorcę.

Rolnik będzie miał rzeczywisty wpływ, gdy będzie miał wybór co do tego, czy określone postanowienie znajdzie się w umowie i jaką będzie miało treść.

Oznacza to konieczność prowadzenia z rolnikiem rzeczywistych negocjacji i uzgodnień. Nie mogą one ograniczać się do tego, że rolnik zostanie poinformowany o treści i znaczeniu określonych postanowień, a następnie je zaakceptuje, wyraźnie lub milcząco.

Przedstawienie rolnikowi umowy lub wzorca umowy o określonej treści, zapoznanie się z nim przez rolnika, a następnie niezgłoszenie przez niego żadnych uwag lub zastrzeżeń również nie będzie indywidualnym uzgodnieniem postanowień umowy.

Również sytuacja, w której rolnik dokonuje wyboru postanowienia spośród wariantów przedstawionych przez przedsiębiorcę, nie może być kwalifikowana jako indywidualne uzgodnienie.

Czy to oznacza, że nie będzie można używać do umów z rolnikami wzorców umów, czyli m.in. ogólnych warunków?

Nadal będzie można ich używać. Jednak będą one mogły podlegać ocenie pod kątem naruszenia dobrych obyczajów i rażącego naruszenia interesów rolnika.     

Kiedy postanowienie umowy kształtuje prawa lub obowiązki rolnika w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interes?

Kiedy istnieje takie ryzyko?

Gdy występuje znaczne odchylenie w ukształtowaniu praw lub obowiązków rolnika w porównaniu do modelu przewidującego określenie ich w wyważony sposób. Taki model powinien zostać wyznaczony przez treść przepisów, które miałyby zastosowanie do praw lub obowiązków rolnika, gdyby nie zostały zastąpione postanowieniem umowy.

Jednak główne świadczenia w umowie nie podlegają ocenie pod kątem dobrych obyczajów i naruszenia interesu, o ile zostały sformułowane jednoznacznie.  Nie będzie można uznać za niedozwolone postanowienie takiego, które 

1) bezpośrednio określa cenę, wynagrodzenie, czynsz
oraz
2) bezpośrednio wskazuje przedmiot, cechy, rozmiary świadczeń wzajemnych, czyli towaru czy usługi.
 

Jakie są konsekwencje zawarcia w umowie niedozwolonego postanowienia umownego ?

Bezskuteczność takiego postanowienia w stosunku do rolnika. Oznacza to, że postanowienie jest nadal ważne, przedsiębiorca pozostanie nim związany, lecz nie wywoła ono skutków prawnych wobec rolnika. Decyzja o skorzystaniu ze skutku w postaci bezskuteczności będzie zależała od rolnika.

Rolnik będzie mógł powołać się na bezskuteczność w każdym toczącym się pomiędzy nim a przedsiębiorcą procesie, w którym wyrok będzie zależał od postanowienia nieuzgodnionego indywidualnie.

I tak na przykład, jeśli przedsiębiorca będzie dochodził od rolnika zapłaty kary umownej, to rolnik będzie mógł się powołać na rażąco wygórowaną karę umowną (art. 385(3) pkt 17 k.c.), choć sąd i tak z urzędu powinien się przyjrzeć karze umownej pod tym kątem.

Co zmieni nowa regulacja ? 

Możliwość kwestionowania postanowień jako niedozwolonych wobec rolnika będzie wpływała nie tylko na kształtowanie umów, lecz również na procesy pomiędzy przedsiębiorcami a rolnikami. Może zmienić ich przebieg i tempo, a nawet rezultat.