Podział majątku wspólnego małżonków nie jest obowiązkowy. To znaczy, jego dokonanie nie jest wymagane przez przepisy prawa.

Podział majątku jest wyborem małżonków lub byłych małżonków; możliwym do przeprowadzenia tylko gdy pomiędzy małżonkami ustała wspólność małżeńska, czyli po orzeczeniu rozwodu/separacji albo zawarciu intercyzy, mocą której wprowadzono rozdzielność albo orzeczeniu sądu, mocą którego wprowadzono przymusową rozdzielność.

Skutkiem ustania wspólności w stosunku do majątku, który był nią objęty, jest powstanie współwłasności w częściach ułamkowych. Zamiast dotychczasowej wspólności, w której nie było udziałów, powstaje współwłasność z udziałami (taka jak np. współwłasność części wspólnych w bloku mieszkaniowym). I ten stan może trwać. Do czasu, gdy przynajmniej jedno z małżonków (byłych małżonków) nie dojdzie do przekonania, że chce to zmienić i dokonać podziału majątku.

Czasami od ustania wspólności do złożenia w sądzie wniosku o podział majątku może upłynąć wiele lat. Mogą one mieć znaczenie dla końcowego rezultatu podziału majątku. Dlaczego?

Odpowiedź wynika z zasad dotyczących czasu, wg którego ustala się skład i wartość majątku wspólnego, który ma być dzielony. W przypadku podziału majątku przed sądem skład majątku wspólnego będzie ustalany na chwilę ustania wspólności (uprawomocnienie wyroku rozwodowego, zawarcie intercyzy, data ustanowienia przymusowej rozdzielności wskazana w wyroku), a wycena dzielonego majątku będzie dokonana na chwilę dokonania podziału czyli orzekania o podziale.

Takie reguły wynikają z orzecznictwa sądów, a wyraźnie zostały potwierdzone w uchwale Sądu Najwyższego z 28 lutego 2018 r. w sprawie  o sygnaturze akt III CZP 103/17, w którym wskazano, że w sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami skład majątku wspólnego ustala się według chwili ustania wspólności majątkowej, a jego wartość według stanu tego majątku oraz cen w chwili dokonywania podziału.

Skoro stan majątku podlegającego podziałowi i ceny zastosowane do wyceny majątku uwzględniamy na moment dokonywania podziału (orzekania), to czas jaki upłynie od rozwodu, zawarcia intercyzy, daty określonej w wyroku ustanawiającym przymusową rozdzielność majątkową, będzie miał znaczenie. Zwiększające lub zmniejszające wartość, w zależności od kierunku zmian w zakresie cen i stanu dzielonego majątku. Zjawiska takie jak  - sytuacja rynkowa na rynku nieruchomości (wzrost lub spadek cen rynkowych), koniunktura lub dekoniunktura w branży, w której działa przedsiębiorstwo zaliczane do majątku wspólnego, wzrost wartości nieruchomości wskutek dokonania jej modernizacji, „zestarzenie” się samochodu z powodu jego eksploatacji, to tylko niektóre z czynników, których wystąpienie może determinować wartość, jaka ostatecznie będzie podlegała podziałowi.

Bez wątpienia małżonkowie (byli małżonkowie) odwlekający decyzję o podziale majątku podejmują ryzyko zmiany jego wartości. W dodatku – jeśli nie będą zgodni – będą musieli uwzględnić również  czas, jaki upłynie do rozpatrzenia sprawy przez sąd. Będzie on determinowany nie tylko długością pomiędzy kolejnymi posiedzeniami sądu, ale również koniecznością sporządzania opinii biegłych.  

Nie zawsze ryzyko będzie się opłacało. Wśród czynników mających wpływ na wartość są przecież zdarzenia, które mogą ją zmniejszyć.

Skoro dokonanie podziału majątku jest zależne od woli stron, to warto podjąć próbę osiągnięcia porozumienia co do podziału majątku w drodze umowy.  Nie tylko wyeliminowane zostanie wówczas ryzyko, jakie niesie ze sobą czas postępowania sądowego, lecz taki podział majątku może być bliższy wyobrażeniom stron o wartości majątku podlegającego podziałowi.